امروزه آلودگی هوا یکی از دغدغه های افراد به خصوص شهرنشینان می باشد. هنگامی که برای تفریح یا انجام کار روزمره به بیرون مراجعه می کنیم تقریبا متوجه تمیزی و یا آلوده بودن هوا می شویم. آلودگی هوا در خیلی از مواقع قابل رویت نمی باشد اما اثرات به شدت خطرناکی را بر سلامتی انسان می گذارد که نمی توان نسبت به آن بی توجه بود. مطالعات بسیاری در خصوص تاثیرات سوء آلودگی هوا روی سلامت انسان وجود دارد و روزانه عوارض و بیماریهای جدیدی مربوط به آلودگی کشف میشود. در ادامه شما عزیزان را با 10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن آشنا می کنیم؛ پس با ما همراه باشید.
آلودگی هوا چیست؟
آلودگی هوا یا به اصطلاح Air Polution به موجود بودن مواد شیمیایی یا ترکیبات سمی در هوا می گویند که باعث ضرر رساندن به سلامتی انسانها می شود. به طور واضح تر آلودگی هوا یعنی مواد شیمیایی یا ترکیبایی که معمولا در هوا وجود ندارند و سبب کاهش کیفیت هوا می شوند و یا به تغییرات مضر مانند آسیب دیدن لایه اوزون و رخ دادن گرمایش جهانی در کیفیت حیات منجر می شوند.
چه عواملی باعث ایجاد آلودگی می شود؟
عوامل آلودگی هوا به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم می شوند. فوران کردن آتشفشانها و آتشسوزی در جنگلها از عوامل طبیعی و استخراج از معادن، حمل و نقل، فعالیتهای صنعتی و کشاورزی از عوامل انسانی به شمار می آیند که به سلامتی انسان ها آسیب های جدی وارد می کنند. از جمله این آسیب ها، این است که باعث به وجود آمدن بیماری های پوستی می شود که در این صورت بهتر است برای پیشگیری و درمان بیماری های پوستی به بهترین دکتر پوست در تهران مراجعه نمایید.
عوامل طبیعی آلودگی هوا شامل موارد زیر می باشد:
فوران آتشفشان: با فوران کردن آتشفشانها مجموعهای از گازهای سمی مانند گوگرد، کلرین و ذرات معلق یا ذرات خاکستر خارج می شوند اما معمولا آلودگی ایجاد شده از فوران آتش فشان به مناطق محلی محدود میشود.
باد و جریان هوا: با وزش باد آلودگی به مناطق بزرگ تر منتقل می شود.
بالا رفتن درجه حرارت: با افزایش درجه حرارت زمین میزان آلایندههای فرار در خاک آلوده آب و هوا افزایش پیدا می کند.
فرایند فروپاشی رادیواکتیو: به عنوان مثال گاز رادون به علت فرایند فروپاشی طبیعی پوسته زمین آزاد میشود و پتانسیل تجمع در محیطهای بسته مانند زیرزمینها را دارد.
آتش سوزی در جنگل: کربن مونوکسید و ذرات معلق حاوی آلایندههای آلی مشابه هیدروکربن آروماتیک چندحلقهای را به جو اضافه میکند. به علاوه میتواند ناحیه بزرگی را تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه وسعت ناحیهای که به این شکل آلوده میشود نیز معمولا به صورت کلی محدود می باشد.
فرایند پوسیدگی میکروبی: میکروارگانیسمهای موجود در هر محیطی نقش اساسی در فرایند طبیعی پوسیدگی ارگانهای جانداران دارند و در دسته آلایندههای طبیعی قرار دارند. به این دلیل که این فعالیتها باعث آزاد شدن طبیعی گازها به خصوص گاز متان میشود.
عوامل انسانی آلودگی هوا شامل موارد زیر می باشد:
حمل و نقل: مجموعهای از گازها مانند کربن مونوکسید، اکسید گوگرد و اکسید نیتروژن و به علاوه ذرات معلق از طریق احتراق داخلی سوختهای گوناگون که شامل اکسید کربن، اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و مواد شیمیایی آلی می باشد هیدروکربن آروماتیک چندحلقهای را وارد هوا میکند.
نیروگاه برق ذغال سنگی: زمانی که ذغالسنگ در نیروگاهها میسوزد دسته ای از گازها و ذرات معلق را به همراه فلزاتی مانند آرسنیک، سرب، جیوه و ترکیبات آلی به خصوص هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقهای وارد هوا میکند.
گرم نمودن ساختمان ها: سوزاندن سوخت های فسیلی سبب می شود مجموعهای از گازها و ذرات معلق وارد هوا شوند.
زباله سوزی: بسته به نوع زباله گازهای سمی گوناگون و ذرات معلق وارد هوا می شوند.
فعالیت های ساخت و ساز: این فعالیت باعث آلوده شدن هوا با انواع مواد و مصالح ساختمانی میشود. یک تهدید بزرگ در فعالیت های ساخت و ساز خراب کردن ساختمانهای قدیمی می باشد که امکان دارد این ساختمان شامل مجموعهای از مواد شیمیایی ممنوع مانند بیفنیل پلیکلر شده، اترهای دیفنیل پلیمری و آزبست باشند.
فعالیت های گورستان دفن زباله: با دفن زباله ها و تشدید پوسیدگی میکروبی گازی به نام متان تولید می شود.
فعالیت های نظامی: طی دوره های تمرینی و نظامی امکان آزاد شدن گازهای سمی در هوا وجود دارد.
کشاورزی: کشاورزی با نشر گاز آمونیاک و سایر گاز های گلخانه ای باعث آلودگی هوا می شود. این پدیده به دلیل استفاده از آفت کش ها، علف کش ها و حشره کش ها می باشد. این سه مورد شامل ترکیبات آلی فرار سمی می باشند.
10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن
به طور کلی افراد طیف وسیعی از اثرات سلامتی را از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تجربه میکنند. خطرناک ترین اثرات آلودگی شامل موارد زیر می باشد:
تنگی نفس و سرفه کردن: سادهترین و عادی ترین اثر آلودگی هوا در افراد مشکلاتی مانند تنگی نفس، خس خس کردن یا سرفههای پیوسته است. حقیقتا هرچه زمان طولانی تری در معرض آلودگیهای بیش تری قرار داشته باشیم احتمال این مشکلات افزایش پیدا می کنند.
ابتلا به التهاب ریه: حتی افرادی که ریههای سالمی دارند نیز در هوای بسیار آلوده در معرض بیماریهای مزمنی مانند التهاب یا آب آوردن ریه قرار دارند. تاثیر هوای آلوده نیز روی افرادی که به بیماریهایی مانند آسم یا انسداد مزمن ریه مبتلا هستند شدیدتر می باشد.
کاهش وزن نوزادان تازه متولد شده: تعدادی از تحقیقات سالهای گذشته نشان داده با قرار گرفتن زنان باردار در معرض آلودگیهای هوا باعث متولد شدن نوزادانی با وزن بسیار کم می شود و نرخ مرگ و میر در نوزادان را بالا می برد.
زایمان زودرس: یکی از 10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن زایمان زودرس می باشد. آلودگی باعث افزایش سطح مواد شیمیایی سمی در خون می شود که سیستم ایمنی زن باردار را تحت فشار قرار می دهد. این مسئله می تواند باعث ضعیف شدن جفت و زایمان زودرس شود. این عارضه می تواند به سرعت یا در درازمدت منجر به مشکلات سلامتی کودک شود. به علاوه همان طور که در مورد قبل به آن اشاره شد آلودگی هوا ممکن است باعث وزن کم هنگام تولد شود.
سرطان ریه: سال 2013 اتحادیه جهانی سلامت یا WHO آلودگی هوا در اثرات ذرات معلق را به عنوان یکی از اساسی ترین دلایل ابتلا به سرطان ریه اعلام کرد. سرطان ریه بالاترین آمار مرگ و میر در میان انواع سرطانها در ایالات متحده آمریکا را دارد. سرطان ریه چهارمین مورد از 10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن می باشد.
آسیب های تکاملی: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا میتواند سبب کند شدن میزان رشد و تکامل سلولهای ریه در کودکان شده و با ضرر رساندن به سلامتی آنها را در معرض ابتلا به بیماریهای تنفسی وخیم در بزرگسالی قرار دهد.
بیماری قلبی و عروقی: آلودگی هوا می تواند سبب بالا رفتن خطر حمله قلبی، ضربان قلب نامنظم یا آریتمی، نارسایی قلبی و سکته شود. ذرات ریز موجود در آلودگی هوا به قدری کوچک هستند که وارد رگ های خونی شده و باعث التهاب می شوند. با گذشت مدت زمانی آن ها می توانند بیماری قلبی را سریع تر شروع کنند. افرادی که در نزدیکی خیابان های بسیار شلوغ یا کارخانه ها زندگی می کنند در معرض خطر بیشتری قرار دارند. اما حتی با قرار گرفتن در معرض آلودگی در کوتاه مدت نیز سبب آسیب به قلب می شود.
مرگ زودهنگام: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا به مدت زمانی طولانی یا حتی کوتاه میتواند سبب کاهش قابل ملاحظه عمر انسان و مرگ زودهنگام او شود. این مشکل سالها است که تحت پژوهش دانشمندان تمام دنیا قرار دارد و بارها در رسانههای کوناگون مورد تاکید قرار گرفته است. سالانه بیش از 4 میلیون نفر در تمام جهان به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند.
حملات آسمی: تنفس کردن هوای آلوده و ذرات آلاینده هوا میتواند سبب بالا رفتن حملات آسمی در انسان شود. نفستنگی و مراجعه پرتکرار به بیمارستان اساسی ترین نتیجه این اتفاق است که میتواند ضمن به خطر انداختن سلامتی، وقت و هزینه زیادی هم از افراد هدر دهد.
سوزش چشم و بینی: همان طور که آلودگی هوا می تواند سبب تعدادی از مشکلات سلامتی شود آلودگی در داخل خانه نیز همینطور است. دیوارهای تازه رنگ شده می توانند بخار و ترکیبات آلی فرار VOCs را آزاد کنند که باعث تحریک چشم و بینی می شود. مبلمان یا فرش جدید که خریداری می شود ممکن است دارای مواد شیمیایی با بوی قوی باشد که سبب سردرد یا سرگیجه می شود. مواد شیمیایی موجود در محصولات پاک کننده را نیز در نظر داشته باشید. سیستم گرمایش یا سرمایش مواد شیمیایی را در هوای خانه بازیافت می کند. توصیه می شود با اطمینان از تهویه مناسب خانه از خود مراقبت کنید.
مشکلات یادگیری و حافظه: تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد که آلودگی هوا می تواند اثرات مضری بر روی مغز داشته باشد. آلودگی هوای ناشی از ترافیک می تواند بر رشد مغز و رفتار کودک تاثیر گذار باشد. در افراد سن بالا احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می دهد. مطالعات نشان داده است که آلودگی هوای در ترافیک ممکن است بخشهایی از مغز از جمله ماده خاکستری، ماده سفید و عقدههای قاعدهای را مورد هدف قرار دهد. تصور می شود که این تغییرات در مغز به علت آلودگی بر رشد تأثیر می گذارد.
بیماری های خود ایمنی: یکی دیگر از 10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن بیماری خود ایمنی می باشد. این بیماری زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به بدن حمله می کند. این حمله معمولا به بافت ها آسیب می رساند و احتمال دارد سبب التهاب اطراف قلب و ریه شود. دانشمندان فکر می کنند که آلودگی هوا سبب ایجاد یک واکنش ایمنی در ریه های شما می شود که امکان دارد شرایط خود ایمنی به خصوصی را ایجاد کند. دانشمندان دقیقاً نمی دانند که چگونه عمل می کند اما ذرات ناشی از آلودگی هوا وارد آن ها شده و حمله را شروع می کنند.
برونشیت مزمن: دود اگزوز خودروها، کامیون ها و بقیه وسایل نقلیه باعث آلودگی هوا می شود. اگر در شهر زندگی می کنید و به طور منظم دود ترافیک را تنفس می کنید امکان دارد به برونشیت مزمن مبتلا شوید. این بیماری هنگامی رخ می دهد که پوشش لوله های برونش که هوا را به ریه های شما می رساند ملتهب شود. اگر به این بیماری مبتلا هستید احتمال دارد دچار تنگی نفس و سرفه با مخاط غلیظ سفید، زرد یا سبز شوید.
روش های مقابله با آلودگی هوا چه می باشد؟
برای اینکه با آلودگی هوا مقابله کنیم و اثرات مخرب آن را از بین ببریم می توانیم چند روش را امتحان کنیم که در ادامه به آن اشاره می کنیم:
- مصرف آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین E، ویتامین C و ویتامین A سبب تقویت سیستم ایمنی بدن می شود.
- شیر و لبنیات کم چرب مصرف کنید که حاوی کلسیم می باشد. کلسیم باعث جذب کم سرب موجود در آلاینده های هوا می شود و سیستم ایمنی بدن را افزایش می دهد.
- مصرف مواد غذایی سدیم، روی یا زینک و منیزیم دارند میتوانند مانع جذب مواد سمی و زیان آور موجود در آلایندههای هوا مثل سرب شوند.
- مصرف مواد پروتئینی مشابه گوشت، ماهی، مرغ، آجیل، حبوبات، تخم مرغ و میوهها و سبزیجات تازه که دارای برگهای سبز تیره رنگ هستند میتوانند در دفع کردن ذرات آلاینده وارد شده به بدن تاثیرگذار باشند.
- مصرف ماهیهای چرب مشابه ماهی سالمون باعث تقویت ریهها میشوند. این ماده غذایی اصلی به دفع آلایندههای وارد شده به بدن کمک بسزایی می کند.
- انجام برخی حرکات ورزشی در خانه سبب تقویت سیستم ایمنی بدن می شود.
- کنترل اضطراب و استرس کمک بسزایی به بهبود بخشیدن سیستم ایمنی می کند.
- داشتن خواب به اندازه و کافی در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر است.
آلودگی هوا در فضای سرپوشیده
به انتخاب انسان ها بستگی دارد که چه غذایی بخورند و چه نوشیدنی را بنوشند. اما آنها هرگز نمیتوانند انتخاب کنند که چه هوایی را تنفس کنند. به همین سبب احتمال دارد که هر یک از افراد به آسانی با استنشاق هوای آلوده در معرض آلایندههای خطرناک قرار گرفته باشند یا بگیرند. همانطور که اشاره شد تاثیر قرار گرفتن در معرض آلایندههای هوا امکان دارد بسته به نوع، میزان و مدت انتشار آن آلاینده متمایز باشد.
برخی از آلایندهها به سرعت ظاهر میشوند اما برخی دیگر از آنها در طول زمان و مدت طولانی پس از انتشار پیدا کردن قابل رویت می باشند. به همین سبب همیشه خوب است که انتشارهای پیشین آلایندهها را در محیط خانه، مدرسه و دیگر محیطها مورد سنجش قرار داد. چون آلایندههایی که در گذشته در محیط انتشار پیدا کرده اند میتوانند در زمان حال و یا در آینده مشکلات بسیار جدی را ایجاد کنند.
در طول سفر با هواپیما در مقایسه با دیگر انواع وسایل حمل و نقل آلایندهها نیز به آسانی و سرعت در ناحیه وسیع تری از هوا پخش میشوند و افراد بسیاری را حتی در خانههایشان تحت تاثیر قرار میدهند. یعنی زمانی که یک آلاینده در آب یا خاک ریخته شود و انتشار پیدا کند احتمال دارد دیگر محیط ها اعم از هوا را نیز آلوده کند و در حقیقت این آلودگی به سرعت در ناحیه گسترده ای گسترش پیدا می کند و حتی نواحی بسیار دور و با فعالیتهای انسانی کم یا صفر را نیز درگیر می نماید.
هوایی که در محیط بسته موجود می باشد بیش از هوای آزاد برای سلامتی انسان مضر است. امکان اینکه هوای آلوده همه جا پخش شود وجود دارد و در نتیجه اگر هوای موجود در محیط برای سلامتی انسان خطرناک باشد برخی از آلایندهها در فضاهای بسته و با گردش هوای ضعیف یا نداشتن گردش هوا معطوف میشوند. به همین سبب است که قرار گرفتن در معرض تعداد زیادی از آلایندههای هوا معمولا در محیط های بسته اتفاق میافتد. بنابراین گردش هوای مناسب بین محیطهای بسته و باز برای کاهش خطرات سلامتی ناشی از نفس کشیدن در فضای بسته اجباری می باشد.
پس مهم ترین اقدام پیشگیرانه برای دوری از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا حفظ تهویه خوب در محیط هایی است که انسانها حضور دارند. مثل باز کردن پنجرهها یا داشتن سیستمی که سبب گردش هوا به صورت مرتب میشود. در خیلی از موارد قرار گرفتن در معرض هوای آلوده توسط هیچ یک از حواس انسانی آشکار نیست. دلیل این مسئله این است که تمرکز آلایندههای موجود در هوا کم تر از آن است که انسان بتواند متوجه بو یا مزه آن شود.
به همین سبب است که به عنوان مثال گاز بوتان حاصل از اجاق گاز و یا گاز طبیعی موجود در لولهکشیها دارای افزودنیهایی هستند که به آنها بو میدهند. در غیر این صورت انسان توانایی لازم برای حس کردن بوی میزان خطرناکی از گاز را ندارد که از اجاق یا لولهکشی گاز خارج میشود. چشم پوشی از گازی که از لولهکشی میآید در طبیعت هیچ کسی ترکیباتی به گاز اضافه نمیکند که موجب بودار شدن آن شود پس در صورتی که در یک ناحیه خاص گاز به طور طبیعی تولید و منتشر شود فرد قادر به احساس کردن آن نیست و همین باعث می شود حتی فرد را به کام مرگ بکشاند. در نتیجه هرگز در صورتی که بویی از آلایندهها در هوا احساس نمیکنید فکر نکنید که آلایندهای وجود ندارد و محیط امن می باشد.
روش محاسبه شاخص کیفیت هوا
شاخص آلودگی هوا اندیسی برای گزارش کیفیت هوای روزانه می باشد. این شاخص به افراد اطلاع می دهد که هوا چقدر پاک یا به چه اندازه آلوده است. به علاوه تاثیرات سلامتی برای افراد با شرایط گوناگون را بازگو می کند.
محاسبه شاخص کیفیت هوا یا AQI احتیاج به میزان غلظت آلودگی هوا در طول یک دوره زمانی خاص دارد که با استفاده ار پایش هوا و مدلها به دست آورده می شود. با استفاده از غلظت و مدت زمان آلودگی دوز آلودگی نشان داده میشود. تاثیر یک دوز خاص از آلودگی برای سلامت بدن از روش تحقیقات همهگیرشناسی تعیین میشود. قدرت آلایندههای گوناگون با یکدیگر متفاوت است و در نتیجه از تابعی که برای تبدیل غلظت این آلایندهها به شاخص کیفیت هوا استفاده می شود نیز متفاوت می باشد. مقادیر شاخص کیفیت معمولا گروهبندی میشوند و هر گروه یک توصیفگر، یک کد رنگی و یک مشاوره استاندارد بهداشت عمومی را دارا است. امکان دارد شاخص کیفیت هوا به علت بالا رفتن آلایندههای هوا مثلا در هنگام ترافیک یا زمانی که آتشسوزی در جنگلها در جریان است و یا فقدان روشهای کاهش غلظت آلودگی افزایش پیدا کند. زمانی که کیفیت هوا بسیار بد است AQI اعلام می کند که قرار گرفتن بحرانی در معرض هوای آلوده ممکن است سبب آسیبهای جدی سلامتی شود سازمانهای مربوط به حوادث غیر محتملی از برنامههای اضطراری استفاده کنند.
از جمله وبسایت های ایرانی که شاخص هوا را اعلام می کنند:
- سامانه پایش کیفی هوای کشور: در این وبسایت نقشه ای قرار دارد که کاربران با مراجعه به آن می توانند با کلیک روی شهر مورد نظر خود شاخص کیفیت هوا را مشاهده کنند.
- پروژه شاخص جهانی کیفیت هوا: در این وبسایت می توانید شاخص هوای شهرهای سر تا سر ایران را مشاهده نمایید.
شاخص کیفیت هوا در ایران از عدد ۰ تا ۵۰۰ را شروع می شود. دستهبندی این اعداد در جدول زیر آورده شده است:
| 0 تا 50 | سبز | پاک | هوای پاک و سالم برای همه افراد |
| 51 تا 100 | زرد | قابل قبول | افراد بسیار حساس در صورت امکان فعالیت طولانی و یا سنگین را کاهش دهند. |
| 101 تا 150 | نارنجی | ناسالم برای گروه های حساس | افراد مبتلا به بیماری قلبی، ریوی، سالمندان و کودکان باید فعالیت های طولانی و یا سنگین خارج از خانه را کاهش دهند. |
| 151 تا 200 | قرمز | ناسالم | علاوه بر افراد مبتلا به بیماری قلبی، ریوی، سالمندان و کودکان، افراد دیگر نیز باید فعالیت های طولانی و یا سنگین خارج از خانه را کاهش دهند. |
| 201 تا 300 | بنفش | بسیار ناسالم | افراد باید فعالیت های طولانی و یا سنگین خارج از خانه را کاهش دهند. |
| 301 تا 500 | قهوه ای | خطرناک | افراد باید از فعالیت خارج از خانه جدا خودداری نمایند. |
کلام آخر
اتفاقی که در زمستان ها شاهد آن می باشیم دیدن آسمان به رنگ خاکستری و در هالهای از دود به یک خاطره مشترک برای ساکنین تهران و سایر کلان شهرهای کشور تبدیل شده است. این تغییر رنگ آسمان و کمبود اکسیژن برای تنفس نتیجه پیشرفت صنایع، ماشینی شدن تعداد بالایی از مشاغل و سوخت بدون کیفیت مورد استفاده در حمل و نقل شهری می باشد. تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان مسئله ای است که امروزه تمام و کمال به اثبات رسیده است. آلودگی هوا که به عنوان یکی از بازتاب های صنعتی شدن و تغییرات اقلیمی گریبانگیر اغلب کلان شهرهای جهان شده است خطری بسیار جدی برای سلامت انسانها به شمار می آید.
از شما سپاس گزاریم که ما را تا انتهای مقاله همراهی کردید. سایت پزشکا سعی بر این داشته تا شما را با 10 مورد از خطرناک ترین اثرات آلودگی هوا بر بدن آشنا نماید. جهت پیشنهاد و یا انتقاد می توانید از طریق سایت با ما همراه باشید.
